राजिब पोख्रेल, काठमाडौं।
नेपालको ग्रामीण रियल इस्टेट बजार अनेकौं सम्भावना बोकेको क्षेत्र हो। काठमाडौं, पोखरा, बुटवल जस्ता शहरी क्षेत्रहरूमा रियल इस्टेटको आकर्षण बढी देखिए पनि ग्रामीण क्षेत्रमा लगानीका लागि अपार अवसरहरू उपलब्ध छन्। तर, यी अवसरहरूलाई उपयोग गर्नुपर्ने चुनौतीहरू पनि उत्तिकै छन्। यस लेखमा, नेपालका ग्रामीण क्षेत्रमा रियल इस्टेट विकासका प्रमुख चुनौतीहरू तथा आकर्षक अवसरहरूको चर्चा गरिन्छ।
ग्रामीण रियल इस्टेटका प्रमुख चुनौतीहरू
१. पूर्वाधारको अभाव
ग्रामीण क्षेत्रमा पर्याप्त पूर्वाधारको कमी मुख्य चुनौती हो। असल सडक, भरपर्दो विद्युत् आपूर्ति, र सफा पिउने पानीको अभावले रियल इस्टेट परियोजनाहरू महँगो र कठिन बनाउँछ। कमजोर पूर्वाधारका कारण निर्माण तथा व्यापारिक गतिविधिहरू सीमित हुने भएकाले लगानीकर्ताहरू यस क्षेत्रमा आकर्षित हुन सक्दैनन्।
२. जग्गा स्वामित्व र कानुनी जटिलता
ग्रामीण क्षेत्रमा धेरैजसो जग्गा परम्परागत स्वामित्व प्रणालीअन्तर्गत रहेकोले जग्गा खरिद-बिक्रीमा जटिलता देखा पर्छ। कागजात अभाव, अनौपचारिक हस्तान्तरण प्रक्रिया, तथा सरकारी अभिलेख प्रणालीको अपारदर्शिताले कानुनी विवाद उत्पन्न गर्ने सम्भावना उच्च रहन्छ। यसले लगानीकर्ताहरूलाई अन्यौलमा पार्छ र रियल इस्टेट कारोबारलाई अवरोध पुर्याउँछ।
३. वित्तीय पहुँचको अभाव
ग्रामीण क्षेत्रमा रियल इस्टेट परियोजनाहरूका लागि आवश्यक पूँजी प्राप्त गर्न कठिन हुन्छ। वित्तीय संस्थाहरूले ग्रामीण क्षेत्रमा लगानीलाई उच्च जोखिमयुक्त ठान्ने भएकाले ऋण तथा अन्य वित्तीय सुविधाहरू सहज उपलब्ध हुँदैनन्। यसको असर लगानीकर्ताहरू तथा सम्भावित घर खरिदकर्ताहरू दुवैमा पर्छ।
४. सीमित बजार माग
ग्रामीण क्षेत्रमा रियल इस्टेटको माग शहरी क्षेत्रहरूजति उच्च हुँदैन। स्थानीय जनसंख्याको आयस्तर तुलनात्मक रूपमा कम हुने भएकाले उच्च मूल्यका आवासीय वा व्यावसायिक परियोजनाहरूको सम्भावना सीमित रहन्छ। अधिकांश ग्रामीण समुदायहरू कृषि-आधारित अर्थतन्त्रमा निर्भर रहेकोले रियल इस्टेट व्यवसायको वृद्धिदर पनि ढिलो हुन सक्छ।
ग्रामीण रियल इस्टेटका आकर्षक अवसरहरू
१. इको-टुरिज्म र कृषि पर्यटन
नेपालका ग्रामीण क्षेत्रहरू प्राकृतिक सौन्दर्य, सांस्कृतिक सम्पदा, र जैविक कृषि उत्पादनका लागि उपयुक्त छन्। इको-टुरिज्म र एग्रो-टुरिज्म परियोजनाहरू विकास गरेर स्थानीय तथा अन्तर्राष्ट्रिय पर्यटकहरू आकर्षित गर्न सकिन्छ। वातावरणमैत्री रिसोर्ट, होमस्टे, तथा जैविक कृषि फार्महरू ग्रामीण क्षेत्रमा राम्रो सम्भावना बोकेका लगानी क्षेत्रहरू हुन्।
२.सरकारी पहल र नीति समर्थन
नेपाल सरकारले ग्रामीण विकासलाई प्राथमिकता दिँदै विभिन्न पूर्वाधार तथा आवास योजनाहरू अघि बढाइरहेको छ। ग्रामीण आवास कार्यक्रम, सडक तथा ऊर्जा विकास परियोजनाहरूले गाउँहरूलाई थप आकर्षक लगानी गन्तव्य बनाउन सक्छन्। साथै, ग्रामीण क्षेत्रमा लगानी गर्ने व्यवसायिक तथा व्यक्तिगत लगानीकर्ताहरूका लागि सरकारले कर छुट तथा अनुदानजस्ता प्रोत्साहन योजनाहरू ल्याइरहेको छ।
३. सुलभ मूल्यमा उपलब्ध जग्गा
ग्रामीण क्षेत्रमा जग्गाको मूल्य शहरी क्षेत्रको तुलनामा निकै कम छ। कम लागतमा ठूलो क्षेत्रफलको जग्गा खरिद गरेर दीर्घकालीन परियोजनाहरू सञ्चालन गर्न सकिन्छ। कृषि, पर्यटन, तथा आवासीय परियोजनाहरू सञ्चालन गर्दा न्यून लागतमा उच्च प्रतिफल प्राप्त गर्न सकिन्छ।
४. समुदाय-आधारित विकासका अवसरहरू
रियल इस्टेट परियोजनाहरू स्थानीय समुदायको प्रत्यक्ष संलग्नता र सहकार्यमा सञ्चालन गर्दा सामाजिक रूपमा स्वीकार्य र सफल हुन सक्छन्। स्वास्थ्य केन्द्र, विद्यालय, तथा सुलभ मूल्यका आवास परियोजनाहरू ग्रामीण समुदायको जीवनस्तर सुधार गर्न योगदान दिन सक्छन्।
५. नवीकरणीय ऊर्जा परियोजनाहरू
नेपालको ग्रामीण क्षेत्रमा जलविद्युत्, सौर्य ऊर्जा, तथा पवन ऊर्जाका लागि विशाल सम्भावना छ। नवीकरणीय ऊर्जा परियोजनाहरूमा लगानी गरेर राम्रो प्रतिफल प्राप्त गर्न सकिन्छ, साथै, ऊर्जा आपूर्तिको स्थायित्वले अन्य विकास योजनाहरूलाई समेत सहज बनाउँछ।
निष्कर्ष
नेपालको ग्रामीण रियल इस्टेट बजारमा चुनौतीहरू भए पनि, लगानीकर्ताहरूका लागि दीर्घकालीन सम्भावनाहरू विशाल छन्। पूर्वाधार सुधार, कानुनी व्यवस्थापनमा पारदर्शिता, तथा सरकारी नीतिहरूको सदुपयोग गरेर ग्रामीण क्षेत्रमा लगानीलाई लाभदायक बनाउन सकिन्छ। इको-टुरिज्म, कृषि परियोजना, तथा नवीकरणीय ऊर्जा क्षेत्रमा लगानी गरेर आर्थिक प्रतिफल मात्र होइन, ग्रामीण समुदायको दिगो विकासमा पनि योगदान दिन सकिन्छ। नेपाल विकासको यात्रामा अघि बढिरहेकाले, ग्रामीण रियल इस्टेट बजार निकट भविष्यमा थप महत्त्वपूर्ण र लाभदायक क्षेत्र बन्ने सम्भावना छ।
लेखक को परिचय:
राजिब पोख्रेल
सह- संस्थापक ; कारोबार नेपाल रियल स्टेट एजेन्सी